2015 yılındaki verilere göre yaklaşık 47 milyon insan demans hastalığına sahiptir ve bu rakamın 2050 yılında üç katına çıkması beklenmektedir. Alzheimer hastalığı ise demans hastalığının en yaygın formudur. Alzheimer hastalığına tam olarak neyin sebep olduğu bilinmese de genetik ve çevresel faktörlerden etkinlendiği bilinmektedir.Yapılan bir meta analiz çalışmasına göre hipertansiyon,obezite,hareketsiz yaşam tarzı,sigara,diyabet ve düşük eğitim seviyesi önemli risk faktörleri arasına girmiştir. Bu durum hastaların yaşam tarzının hastalığın gelişmesinde ciddi bir faktör olduğunu ortaya koymuştur. Demans hastadan hastaya değişiklik gösterse de hafıza kaybı,konsantrasyon kaybı, öğrenme ,dil gibi bilişsel bozuklukluklar hastalığın semptomları arasındadır.
İnsan vücudu tarafından üretilen reaktif oksijenler ile bunları yok eden antioksidan savunma sistemleri arasındaki dengesizliğe oksidatif stres denir. Antioksidanlar, nöronlardaki toksik zincir reaksiyonlarında oluşan serbest radikallerin azaltılmasını sağlarken, aynı zamanda beyin toksisitesini Alzheimer hastalığından korur. Vücudumuzu bu sistemik radikallerden korumak için doğadaki birçok besinde koruyucu antioksidanlar mevcuttur.Yapılan çalışmalarda zeytin yağı, meyve,sebze, ceviz,kahve,çay,kırmız şarap ve bitter çikolata gibi besinlerin tüketimi arttığında sinirsel hasarın, Alzheimer hastalığının ilermesinin ve oksidatif stresin önemli ölçüde azaldığı gözlenmiştir.
Bahsedilen antioksidanlardan en bilinen E vitaminidir. Birçok meyve ve sebzede bulunan ve nöroprotektif, anti-inflamatuar ve hipokolesterolemik özellik gösteren E vitamini ,yağda çözünebilen bir vitamindir. Bu özelliklere sahip olması E vitamininin beyin sağlığı üzerindeki önemini arttırmıştır. Ayrıca, yapılan çalışmalara göre E vitamininin tokoferol formunun beyin için en önemli antioksidanlar arasında olduğu düşünülmektedir. Bunun nedeni, beyindeki tokoferolün regülasyon ve dağıtımında rol alan tokoferol transfer proteinlerinin (TTP) fazla miktarda bulunmasıdır. Bununla birlikte,nörodejeneritif hastalığa sahip olan hastalarda TTP ekspresyonu artış gözlenmiştir.Bu durum E vitamininin bir antioksidant olarak nöroprotektif özelliğini göstermektedir. Antioksidan rolünün yanında, bir antiinflamatuvar ve hücre sinyali iletiminde görev alan E vitamini, yaşlı hastaların immün sistemini aktifleşetirerek Alzheimer hastalığının ilerleme sürecinde yaşanan immün sorunlar için de bir çözüm sunmaktadır.
Yakın zamanda yapılan araştırmalarda E vitamininin anti-Alzheimer özelliği araştırılmıştır. Günlük 2000 IU vitamin kullanımının , plasebo alanlara kıyasla bilişsel gerilemeyi ortalama 3,15 birim daha az yavaşlattığını buldumuştur. Fakat, yapılan hayvan deneylerinde, vitamin takviyesinin sadece erken zamanda hastalığın ilerleme sürecinde rol oynadığı belirtilmiştir. Ayrıca, orta dereceli ve şiddetli hastalarda iki yıl boyunca uygulanan 2000 IU/gün E vitaminin plaseboya göre hastaneye kaldırılmanın, temel günlük yaşam aktivitelerini yerine getirme yeteneğinin kaybının ,ciddi demansın ve ölüm olanlarını azalttığı fakat 400 IU/gün dozunda ise herhangi bir gelişme gözlenmemiştir.Ek olarak, literatürde çok sık olmasa da yapılan başka çalışmalarda doza bağlı olarak E vitamininin anti-Alzheimer etkisine rastlanmamıştır. Bu durum E vitamininin üzerinde hala çalışmalar yapılması gerektiğini göstermektedir.
Ancak, vücudumuzun devamlı olarak serbest radikal üretmesi antioksidan kullanımının faydalı olduğu bilinmektedir. Ayrıca tokoferol transferaz proteinlerinin beyinde fazla bulunması antioksidan olarak E vitaminini beyin için önemli kılmaktadır. Anti- Alzheimer aktivitesi henüz kanıtlanmasa da günlük hayatta koruyucu olarak kullanılması insan vücudu için çok değerlidir.
KAYNAKÇA
- Baranowski, B. J., Marko, D. M., Fenech, R. K., Yang, A. J. T., & MacPherson, R. E. K. (2020). Healthy brain, healthy life: a review of diet and exercise interventions to promote brain health and reduce Alzheimer’s disease risk. Applied physiology, nutrition, and metabolism = Physiologie appliquee, nutrition et metabolisme, 45(10), 1055–1065. https://doi.org/10.1139/apnm-2019-0910
- Gil Martínez, V., Avedillo Salas, A., & Santander Ballestín, S. (2022). Vitamin Supplementation and Dementia: A Systematic Review. Nutrients, 14(5), 1033. https://doi.org/10.3390/nu14051033.
- Lloret, A., Esteve, D., Monllor, P., Cervera-Ferri, A., & Lloret, A. (2019). The Effectiveness of Vitamin E Treatment in Alzheimer’s Disease. International journal of molecular sciences, 20(4), 879. https://doi.org/10.3390/ijms20040879.